داستان آلتمتریکس
آلتمتریکس چیست؟
آلتمتریکس یکی از جدیدترین رویکردها و شاخه‌های وب‌سنجی و زمینه پژوهشی نوینی در ارزشیابی آثار پژوهشی در محیط وب ۲٫۰ یا وب اجتماعی با هدف ارائه شاخصی جدید در محیط شبکه‌های اجتماعی علمی است (لیزنا، ۱۳۹۳). منظور از آلتمتریکس، سنجش از طریق سنجه‌های جایگزین و غیرمتداول هست (ویکی پدیا، ۱۳۹۴). آلتمتریکس به‌طور عام «سنجه حاصل از استفاده از آثار علمی در رسانه‌های اجتماعی» و به‌طور خاص «سنجه حاصل از ذکر آثار علمی در فیس بوک، توئیتر، ویکی پدیا، وبلاگ‌ها، ابزارهای مدیریت استناد نظیر مندلی، زوترو، سایت یو لایک، رسانه‌های خبری، و … تعریف می‌شود (زاهدی، ۱۳۹۴).
تاریخچه آلتمتریکس:
نخستین بار پریم و همکارانش در سال ۲۰۱۰، ایده آلتمتریکس به‌عنوان یک سطح از سنجه‌های مقالات را مطرح و پیشنهاد کردند. از اواخر سال ۲۰۱۱، کم‌کم مبحث کاربرد آلتمتریکس شکل جدی‌تری به خود گرفت.
تفاوت آلتمتریکس با شاخص‌های سنتی:
امروزه آلتمتریکس رویکرد جدیدی است که با هدف تکمیل شاخص‌های سنتی و نه جایگزینی برای آن‌ها، به کار می‌رود. این شاخص برخلاف شاخص‌های سنتی دارای تنوع است و به ارزیابی مطالب علمی از جنبه‌های مختلف می‌پردازد. مثلاً یک مقاله چقدر توصیه شده است؟ یا این که چقدر در رسانه‌های مختلف آمده است، میزان ذخیره و دانلود شدن، میزان بازدید از یک مقاله یا مطلب علمی و بررسی میزان مورد بحث و گفتگو قرار گرفتن مطالب علمی مختلف و… جنبه‌هایی هستند که در آلتمتریکس مورد ارزیابی و سنجش قرار می‌گیرند (محمدی، ۱۳۹۳). در این رویکرد، اطلاعاتی در مورد مقالات علمی از وب اجتماعی گردآوری می‌شود. مثلاً توئیت ها یک یا دو هفته بعد از انتشار مقاله در وب منتشر می‌شوند و می‌توان بر این اساس خیلی سریع یک مقاله را ارزیابی کرد در مقایسه با استناد که باید دو تا سه سال منتظر ماند که استناد دریافت کند. این رویکرد بیشتر برای ارزیابی تولیدات علمی که در پایگاه‌های استنادی نمایه نمی‌شوند و یا استناد به مفهوم سنتی قادر به سنجش اثربخشی آن‌ها نیست ولی درعین‌حال مقالات خوبی هستند، می‌تواند از ابعاد دیگر مفید باشد.
مزایای آلتمتریکس:
- عدم محدودیت به نویسنده؛
- دسترسی باز و سریع به داده‌ها؛
- شناخته بودن کاربرها؛
- سنجش وسیع‌تر تأثیرگذاری پژوهش‌ها؛
- سرعت (جواب دهی در زمان کم)؛
- سنجش مقالاتی که به‌صورت خود ناشری انتشاریافته‌اند؛
- سنجش آثار بدون استناد رسمی؛
- سنجش انواع مختلف تولیدات پژوهشی (کتاب‌ها، مجموعه داده‌ها، سخنرانی‌ها، فیلم‌ها، صفحات وب و غیره)؛
- سنجش تأثیرگذاری بر مخاطبان غیر پژوهشگر؛
- ارائه اطلاعات اضافی در مورد پژوهش‌ها؛
- پوشش آثار چاپ‌نشده؛
- استفاده از چند رسانه‌ای‌ها در سنجش؛
- رفع معضل خود استنادی؛
- رفع نگاه تک‌بعدی در سنجش مقالات (سلاجقه و محمدیان، ۱۳۹۴؛ محمدی، ۱۳۹۳؛ ویکی پدیا، ۱۳۹۴).
معایب و محدودیت‌ها:
- این شاخص‌ها بیشتر برای پژوهش‌هایی که در محیط وب صورت گرفته است و یا پژوهشگرهایی که در این زمینه پژوهش انجام داده‌اند، کاربرد دارند؛
- عدم وجود کنترلی بر روی روابط موجود در محیط وب؛
- عدم استانداردسازی در این حوزه به دلیل نوپا بودن آن؛
- اعتبار کم آلتمتریکس در مقایسه با سنجه‌های استنادی؛
- مشکل در مورد گردآوری داده‌های مربوط به پادکست‌ها و ویدئوکست ها؛
- وجود مقالات تکراری و نسخه‌های مختلفی از یک مقاله با مشخصات متفاوت در سایت‌های گوناگون؛
- وجود داده‌های مختلف در نتیجه تنوع منابع داده‌ها و درنتیجه پیچیده شدن گردآوری داده‌ها و یکسان نبودن ارزش داده‌ها؛
- گیج‌کننده بودن به خاطر تنوع آلتمتریکس (سلاجقه و محمدیان، ۱۳۹۴؛ محمدی، ۱۳۹۳).
ارائه‌دهنده‌های آلتمتریکس:
در حال حاضر برخی از سرویس‌ها مانند Altmetric Explorer ،Plum Analytics ،ImpactStory و ناشران مجلات علمی مانند Public Library of Science با ایجاد وب‌گاه‌هایی به جمع‌آوری این نوع شاخص‌ها جهت ارزیابی مقالات، به‌خصوص مقالات جدید که استنادهای دریافتی آن‌ها مشخص‌کننده وضعیت علمی آن‌ها نیست می‌پردازند.
معادل‌های آلتمتریکس:
- در انگلیسی: Altmetrics، Alternative Metrics، Article-Level Metric، ALMs
- در فارسی: دگر سنجه‌ها