کلمه شبه نشان‌دهنده شباهت است. یک طرح شبه تجربی شبیه به یک طرح تجربی است، اما یکسان نیست. تفاوت بین این دو در تخصیص یک گروه کنترل است. در این مطالعه یک متغیر مستقل دستکاری می‌شود، اما شرکت‌کنندگان یک گروه به طور تصادفی تخصیص داده نمی‌شوند. پژوهش شبه‌تجربی در شرایط میدانی استفاده می‌شود که در آن تخصیص تصادفی یا نامربوط است یا لازم نیست.

تحقیقات شبه تجربی زمانی انجام می شود که برای داده‌های دقیق نیاز به آزمایش باشد، اما به دلیل برخی محدودیت‌ها امکان انجام آن وجود ندارد. به طور مثال از آنجایی که نمی‌توانید عمداً کسی را از درمان پزشکی محروم کنید یا به کسی آسیب برسانید، برخی آزمایش‌ها از نظر اخلاقی غیرممکن هستند. در این روش آزمایشی، محقق تنها می‌تواند برخی از متغیرها را دستکاری کند. سه نوع طراحی شبه تجربی وجود دارد:

الف. طرح گروه‌های غیر معادل (Nonequivalent group designs)

زمانی که شرکت‌کنندگان به دلایلی نمی‌توانند به طور مساوی و تصادفی تقسیم شوند، از طرح گروهی غیر معادل استفاده می شود. به همین دلیل، بر خلاف تحقیقات تجربی واقعی، متغیرهای مختلف بیش از یک خواهند بود. طرح گروه‌های غیر معادل احتمالاً پرکاربردترین طرح در تحقیقات اجتماعی است. این شبیه به یک آزمایش تصادفی پیش‌آزمون-پس‌آزمون است، اما فاقد ویژگی کلیدی طرح‌های تصادفی – انتساب تصادفی است. در این طرح، اغلب از گروه های دست نخورده استفاده می‌کنیم که فکر می‌کنیم مشابه گروه‌های درمان و کنترل هستند. در آموزش، ممکن است دو کلاس یا مدرسه قابل مقایسه را انتخاب کنیم. در تحقیقات مبتنی بر جامعه، ممکن است از دو جامعه مشابه استفاده کنیم. ما سعی می‌کنیم گروه‌هایی را انتخاب کنیم که تا حد امکان شبیه به هم باشند تا بتوانیم گروه مورد بررسی را با گروه دیگر مقایسه کنیم. اما هرگز نمی توانیم مطمئن باشیم که این گروه‌ها قابل مقایسه هستند. یا به عبارت دیگر، بعید است که این دو گروه به همان اندازه شبیه باشند که آنها را از طریق یک قرعه کشی تصادفی اختصاص دهیم. از آنجایی که اغلب احتمال می‌رود که گروه‌ها معادل نباشند، این طراحی، طراحی گروه‌های غیرمعادل نام گرفته است.

ب. ناپیوستگی رگرسیون (Regression discontinuity)

در این نوع طرح تحقیق، محقق برای انجام مطالعه، گروهی را به دو قسمت تقسیم نمی‌کند، بلکه از یک آستانه طبیعی یا نقطه تقسیم از قبل موجود استفاده می‌کند. فقط شرکت‌کنندگان زیر یا بالاتر از آستانه رویدادی را تجربه می‌کنند و از آنجایی که شکاف حداقل است، تفاوت نیز حداقل خواهد بود. هدف آن تعیین اثرات علی مداخلات است.

ج. آزمایشات طبیعی (Natural Experiments)

طرح آزمایشات طبیعی نوعی از طرح‌های تحقیقی است که از رویدادهای طبیعی برای شبیه‌سازی یک آزمایش و بررسی اثر یک متغیر مستقل بر روی یک متغیر وابسته استفاده می‌کند. در این طرح، محقق هیچ کنترلی بر وقوع رویداد طبیعی ندارد، اما سعی می‌کند با انتخاب گروه‌های نمونه مناسب و جمع‌آوری داده‌های دقیق، تا حد امکان اثرات سایر متغیرها را کنترل کند. به طور مثال: مطالعه اثرات افزایش مالیات بر روی مصرف کالاهای لوکس