مجله دسترسی آزاد ای‌لایف (eLife) در پی اعلام خبری مبنی بر اینکه دیگر ضریب تأثیر دریافت نخواهد کرد، با چالش‌های جدیدی مواجه شده است. این تصمیم توسط شرکت تحلیل داده Clarivate اتخاذ شد، پس از آنکه پایگاه اطلاعات علمی این شرکت، وب آو ساینس (Web of Science)، اعلام کرد دیگر مقالات این مجله را فهرست نمی‌کند.
این اقدام پس از آن صورت گرفت که ای‌لایف در سال ۲۰۲۳ مدل انتشار جدید و جسورانه‌ای را معرفی کرد که در آن تصمیم سنتی «پذیرش» یا «رد» مقالات حذف شد. در عوض، تمام مقالاتی که مورد داوری قرار می‌گیرند، همراه با گزارش‌های داوری منتشر می‌شوند. این تصمیم که فرایند داوری را از اعتبارسنجی سنتی جدا می‌کند، پرسش‌هایی را درباره دوام این مدل جایگزین در محیطی که همچنان به ضریب تأثیر به‌عنوان معیاری برای اعتبار و کیفیت وابسته است، ایجاد کرده است.
نگرانی درباره پایداری مالی
از دست دادن ضریب تأثیر نگرانی‌هایی را در میان پژوهشگران و ویراستاران درباره آینده ای‌لایف برانگیخته است. رندی شکمن، زیست‌شناس مولکولی از دانشگاه کالیفرنیا در برکلی و سردبیر سابق ای‌لایف، نگرانی خود را ابراز کرد. او گفت: «من بسیار نگران پایداری مالی مجله به‌دلیل این موضوع هستم.» شکمن افزود که این تصمیم ممکن است نفوذ مجله را تضعیف کند. او همچنین تأکید کرد که این مجله در ابتدا تلاش کرد بدون ضریب تأثیر فعالیت کند، اما اکنون در موقعیتی «خطرناک» قرار گرفته است.
در حالی که ای‌لایف همواره مخالفت خود را با ضریب تأثیر به‌عنوان معیاری ارزیابی اعلام کرده است، تیموتی بهرنس، سردبیر همکار این مجله، اذعان داشت که از دست دادن این معیار چالش‌هایی را ایجاد کرده است. او گفت: «هنوز خیلی زود است که بگوییم چه اتفاقی خواهد افتاد.» وی افزود که تیم ویراستاری بازخورد جامعه علمی و روند ارسال مقالات را به دقت زیر نظر دارد.
دیدگاه‌های متفاوت درباره مدل انتشار جسورانه
مجله ای‌لایف که در سال ۲۰۱۲ به‌عنوان جایگزینی برای مجلات برجسته علوم زیستی راه‌اندازی شد، همواره مرزهای انتشار علمی را به چالش کشیده است. تغییر اخیر به مدل «انتشار، داوری و مدیریت» که بر شفافیت بیش از اعتبارسنجی سنتی تأکید دارد، جامعه علمی را به دو نیم تقسیم کرده است.
برخی پژوهشگران، از جمله سارویناز سرابی‌پور، زیست‌شناس محاسباتی از دانشگاه علوم سلامت کنتیکت، از این مدل به‌خاطر شفافیت آن تمجید کرده‌اند. او گفت: «حذف سیستم پذیرش یا رد گامی بسیار بزرگ به جلو بود.» وی همچنین اشاره کرد که ارزیابی علمی یک مقاله فراتر از تصمیمی است که تنها توسط سردبیر اتخاذ می‌شود.
در مقابل، برخی دیگر همچنان به این تغییرات بدبین هستند. سوزان ففر، بیوشیمی‌دان از دانشگاه استنفورد، این تغییرات را مورد انتقاد قرار داده و به کاهش کیفیت ارزیابی مقالات اشاره کرده است. او گفت: «در دنیای من، دیگر هیچ‌کس تمایلی به انتشار در این مجله ندارد.»
تأثیر بر ارسال مقالات و روندهای جهانی
پس از این تغییرات، ای‌لایف کاهش چشمگیری در ارسال مقالات از مناطقی که به ضریب تأثیر وابستگی زیادی دارند، از جمله چین، مشاهده کرد. ارسال مقالات از چین در نوامبر ۲۰۲۴ به کمتر از نصف کاهش یافت. در مقابل، ارسال مقالات از ایالات متحده و اروپا نسبتاً ثابت باقی مانده است.
برای حل مشکل فهرست‌بندی، ای‌لایف موافقت کرده است که تنها بخشی از مقالات خود را که در مقیاس شش‌سطحی این مجله «معتبر» یا بالاتر ارزیابی شده‌اند، به Web of Science ارائه دهد. این تصمیم نیز به بحث‌هایی دامن زده است، چراکه برخی آن را به بازگشت به مدل سنتی پذیرش یا رد تعبیر کرده‌اند.
تأثیر بر آینده انتشار علمی
با وجود این چالش‌ها، نوآوری‌های ای‌لایف الهام‌بخش ابتکارات دیگری همچون Biophysics Colab بوده است که مدل مشابهی را به‌کار گرفته‌اند. بهرنس همچنین فاش کرد که گفتگوهایی با یک ناشر بزرگ برای پذیرش برخی از عناصر مدل ای‌لایف در جریان است.
این بحران تنش میان معیارهای سنتی مانند ضریب تأثیر و مدل‌های جدید انتشار را آشکار می‌کند. ریچارد سوور، یکی از بنیان‌گذاران پایگاه‌های bioRxiv و medRxiv، گفت: «خطر اینجاست که در تلاش برای راضی کردن هر دو گروه، نه‌تنها هیچ‌کدام راضی نمی‌شوند، بلکه ارسال مقالات نیز کاهش می‌یابد.»
اگرچه آینده ای‌لایف همچنان مبهم است، اما تیم مدیریتی این مجله متعهد به ایجاد تغییرات در انتشار علمی است. بهرنس گفت: «نمی‌توان از تغییرات عبور کرد بدون اینکه بحث‌برانگیز باشد.»
doi: https://doi.org/10.1038/d41586-024-04199-z
منبع: https://www.nature.com/articles/d41586-024-04199-z
