هر پژوهشگر باید قبل از شروع پژوهش خود مروری بر مقالات مرتبط حوزه موضوعی خود داشته باشد تا بتواند موضوع پژوهش خود را سامان دهد. همچنین پس از انتخاب موضوع و تسلط کامل بر مسئله، در طول انجام پژوهش نیاز به منابع مختلف علمی دارد، لذا دسترسی به منابع موثق و علمی برای پژوهشگران و دانشجویان همیشه امری حیاتی به شمار می‌رود اما با وجود حجم اطلاعات عظیم و رشد تصاعدی آن این نیاز پر رنگ تر و قابل درک شده است. در این میان، بانک‌های اطلاعات پژوهشی به عنوان مخازن عظیمی از دانش بشری، نقشی کلیدی در تسهیل این امر ایفا می‌کنند. این پایگاه‌های اطلاعاتی، با گردآوری و سازماندهی منابع علمی معتبر از جمله مقالات، کتب، و گزارشات، بستری مناسب برای جستجو، بازیابی و مطالعه اطلاعات مورد نیاز پژوهشگران فراهم می‌کنند.
چگونه می‌توانم به مقالات و منابع مورد نیاز خود دسترسی پیدا کنم؟
این سوالی است که بسیاری دانشجویان در ابتدای راه پژوهش دارند، پاسخ این سوال با استفاده از پایگاه‌های اطلاعاتی علمی است. در این مقاله به تعریف پایگاه های اطلاعات علمی، انواع آنها و معرفی معروف‌ترین پایگاه های اطلاعاتی و
پایگاه اطلاعاتی (پایگاه اطلاعاتی پژوهشی، آکادمیک یا علمی) چیست؟
یک پلتفرم آنلاین که فرمت‌های مختلف اطلاعاتی (مقاله، مجله، کتاب، ویدئو، پایان نامه، عکس،گزارش‌ها، استنادها و سایر منابع تحقیقاتی) را در یک حوزه ی تخصصی یا چند موضوعی نگهداری می‌کند و ابزارهای مختلفی برای دست یابی کاربرِ خود، از قبیل جستجو، مرور منابع، فیلتر نتایج، استخراج اطلاعات و… به این منابع می دهد. اکنون این پایگاه‌ها، ابزارهای اصلی تحقیقات دانشگاهی و پژوهش‌های علمی محسوب می‌شوند.
نکته: بانک های اطلاعاتی آکادمیک, پایگاه های اطلاعاتی آکادمیک, پایگاه‌های اطلاعاتی علمی, پایگاه های اطلاعاتی پژوهشی می توانند معادل یکدیگر بکار برده شوند.
فواید استفاده از پایگاه‌های اطلاعاتی
- دسترسی به منابع علمی معتبر: بانک‌های اطلاعات پژوهشی، مقالات و منابع علمی را از منابع معتبر و شناخته شده جمع‌آوری می‌کنند و از این جهت، خیال دانشجو و پژوهشگر را از صحت و اعتبار اطلاعات آسوده می‌کنند.
- جستجوی سریع و آسان: این پایگاه‌ها با ارائه ابزارهای جستجوی پیشرفته، امکان جستجوی سریع و آسان اطلاعات را برای کاربران فراهم می‌کنند. به این ترتیب، دانشجویان و پژوهشگران می‌توانند در کوتاه‌ترین زمان ممکن به منابع مورد نیاز خود دست پیدا کنند.
- صرفه‌جویی در زمان: استفاده از بانک‌های اطلاعات پژوهشی، به دانشجویان و پژوهشگران کمک می‌کند تا زمان خود را به جای صرف جستجوی منابع در میان انبوه اطلاعات پراکنده، صرف تحقیق و پژوهش کنند.
- افزایش بهره‌وری: دسترسی به منابع علمی معتبر و مرتبط، به نوبه خود منجر به افزایش کیفیت تحقیق و پژوهش و در نهایت، ارتقای سطح علمی دانشجویان و پژوهشگران می‌شود.
انواع پایگاه‌های اطلاعاتی
پایگاه‌های اطلاعاتی معمولاً بر اساس نوع دسترسی، محتوا، حیطه موضوعی دسته‌بندی می‌شوند.
- نمونه: Scopus برای نمایه‌سازی مقالات و استنادها.
پایگاه‌های اطلاعاتی استنادی (Citations Databases):
- نمونه: Scopus برای نمایه‌سازی مقالات و استنادها.
پایگاه‌های اطلاعاتی تخصصی (Specialized Databases):
- نمونه: PubMed برای پزشکی، PsycINFO برای روان‌شناسی.
پایگاه‌های اطلاعاتی گرافیکی (Graphical Databases):
- نمونه: Google Images برای تصاویر، YouTube برای ویدئوها.
پایگاه‌های اطلاعاتی متن باز (Open Access Databases):
- نمونه: Directory of Open Access Journals (DOAJ) برای مقالات علمی بازدید آزاد.
پایگاه‌های اطلاعاتی مقالات کنفرانس (Conference Proceedings Databases):
- نمونه: IEEE Conference Proceedings برای مقالات کنفرانس‌ها.
پایگاه‌های اطلاعاتی تاریخی (Historical Databases):
- نمونه: JSTOR برای مقالات و منابع تاریخی.
پایگاه‌های اطلاعاتی کتابخانه‌ها (Library Databases):
- نمونه: WorldCat برای جستجوی منابع در کتابخانه‌های جهان.
پایگاه‌های اطلاعاتی آماری (Statistical Databases):
- نمونه: World Bank Data برای دسترسی به آمارها و اطلاعات اقتصادی.
پایگاه‌های اطلاعاتی ژنتیک و بیولوژیک (Genetic and Biological Databases):
- نمونه: GenBank برای اطلاعات ژنتیک.
پایگاه‌های اطلاعاتی تحقیقات بازار (Market Research Databases):
- اطلاعات مرتبط با تحقیقات بازار و رفتار مصرف‌کنندگان. مانند: BMI, Statista
پایگاه های اطلاعاتی فراداده ها MetaData :
به اجزاء کتاب شناختی اسناد اطلاعاتی مانند : عنوان سند، نویسنده، سال انتشار، محل انتشار، نوع سند، منبع سند (مثلا عنوان مجله یا..).، شماره مجلد ،Volumeشماره ی نشریه issueو….چکیده و. ..اطلاق می شود. اغلب در چندین پایگاه چکیده نامه ای بزرگ و کوچک نمایه می شوند:
(مثلا بزرگ ها : اسکوپوس، وب آو ساینس، گوگل اسکالر، دایمنشن، …….)
و کوچک ها : اینجنیرینگ ویلیج، ری اکسیس، … و بسیاری از پایگاه های چکیده نامه ای تخصصی دیگر )
پایگاه های اطلاعاتی چکیده نامه ای Abstracting databases :
به پایگاه های اطلاعاتی گفته می شود که شامل اطلاعات فراداده ای مدارک اغلب شامل عنوان سند، نویسنده، سال انتشار، محل انتشار، نوع سند، منبع سند (مثلا عنوان مجله یا..).، شماره مجلد Volume ،شماره ی نشریه issue ، نویسنده ها، چکیده ی سند اطلاعاتی، باشد. این پایگاه ها دارای متن کامل مقاله ها نیستند.
پایگاه های اطلاعاتی استنادی Citation Databases or Citation index:
همان پایگاه های چکیده نامه ای هستند که شامل اطلاعات رفرنس مدارک برای شمارش تعداد ارتیاط مدارک با یک دیگر هستند. (شمارش تعداد استنادات یک مدرک در دیگر مدارک)
اسامی دیگر پایگاه های اطلاعاتی فراداده ای عبارتند از:
Bibliographic databases, Bibliographic indexes. Indexing databases,
دلایل استفاده از پایگاه های اطلاعاتی چکیده نامه ای، استنادی:
- حجم زیاد داده های اطلاعاتی
- جستجوی تاریخچه ی پژوهش
- جستجوی منابع مرتبط
- جستجوی تازه گی کار
- پیدا کردن جای خالی پژوهش ها و یابش ایده های جدید
- . مباحث علم سنجی (شاخص ها)
- ردگیری اندیشه ها (سیر تاریخی مفاهیم)
- سنجش اعتبار مدارک (در صورت دارا بودن استاندادهای ایندکس کردن منابع)
پایگاه های اطلاعاتی متن کامل full-text database :
(معمولادر قالب پی دی اف) که اغلب در وب سایت خود ناشر و یا همکاران آنلاین آن ناشر قرار دارد. برای مثال ممکن است یک مقاله ی از انتشارات الزویر علاوه بر وب سایت ساینس دایرکت در بیش از ده پایگاه اطلاعاتی دیگر نیز بصورت متن کامل وجود داشته باشد. این بانک ها به سه دسته تقسیم می شوند
۱٫پایگاه های شرکت های بین المللی مانند پلت فرم های ابسکو هاست، پروکوئست، گیل، اُوید و….
۲٫پایگاه های کنسرسیوم های منطقه ای مانند “اسکولار پورتال” در کانادا و “اوهایو لینک” در ایالت اوهایو …
۳٫پایگاه های اطلاعاتی توسعه یافته برای کشورهای درحال توسعه و فقیر مانند هیناری و….
پس نتیجه می گیریم اگر می خواهید در سواد اطلاعاتی قوی تر و باسوادتر باشید باید دانش پایگاه شناسی اطلاعاتی خود را افزایش دهید.
دسته بندی منابع تمام متن:
منابع تمام متن چند رشته ای Multidisciplinary Research Databases :
مانند ساینس دایرکت که یک پایگاه اطلاعاتی بسیار مشهور و در همه ی زمینه های پژوهشی منابع را فراهم آوری می کند.
منابع تمام متن تخصصی Subject Specific Databases :
مانند IEEE که در حوزه ی الکترونیک و کامپیوتر فقط منابع را فراهم آوری کرده است.
دلایل جستجوی تمام متن منابع اطلاعاتی:
- بدنبال پیشینه ی پژوهش هستید.
- می خواهید یک مسئله ی علمی را حل کنید.
- برای حل مسئله ی فنی در کف کارخانه و یا واحد تحقیق و توسعه ی سازمان خود،
- بدنبال دست یابی به یک فناوری جدید از کنار هم گذاشتن پازل های مختلف آن در پژوهش های مختلف هستید.
- به دنبال راه اندازی کسب وکاری مبتنی بر دانش، هستید که می تواند بخش هایی از آن قبلا توسط دیگران پژوهش شده باشد.
- می خواهید پایان نامه بنویسید.
- می خواهید ثبت اختراع خود را تکمیل کنید.
- بدنبال توسعه یک روش آزمایشگاهی جدید با بهره گیری از پژوهش های قدیمی هستید.
- بدنبال داده هایی می گردید که سرنخ شما برای حل مسایل منطقه ای یا جهانی هستند.
- استادِتان از شما خواسته مقاله بنویسید.
و البته هزاران دلیل دیگر …
برای آشنایی با فهرست بزرگی از پایگاه های اطلاعاتی، از بخش جعبه ابزار پژوهشگران، می توانید استفاده کنید.
فهرستی از پایگاه‌های اطلاعاتی آکادمیک معروف عبارتند از:
- Elsevier’s ScienceDirect: ارائه دهنده مقالات و منابع علمی در زمینه‌های مختلف.
- SpringerLink: پایگاه اطلاعاتی از منابع در زمینه‌های متنوع از علوم تا اقتصاد.
- IEEE Xplore: منبع اصلی برای مقالات و استانداردهای مهندسی برق و کامپیوتر.
- JSTOR: مخزن دائمی مقالات و منابع کتابخانه‌ای در حوزه‌های گوناگون از علوم انسانی تا علوم طبیعی.
- PubMed: پایگاه اطلاعاتی پزشکی و بهداشت عمومی.
- ProQuest: مجموعه ای از پایگاه‌های اطلاعاتی چند رشته‌ای در زمینه‌های مختلف.
- EBSCOhost: سرویسی گسترده از پایگاه‌های اطلاعاتی در حوزه‌های متنوع.
- Scopus: پایگاه اطلاعاتی انتشارات نظریه‌ای و نمایه‌سازی منابع تحقیقاتی.
- Web of Science: پایگاه اطلاعاتی
- ERIC (Education Resources Information Center): پایگاه اطلاعاتی در زمینه تحقیقات آموزش و پرورش.
- Google Scholar: موتور جستجوی اختصاصی برای مقالات علمی و تحقیقات.
هر پایگاه اطلاعاتی ویژگی‌ها و محتواهای متفاوتی دارد، و انتخاب پایگاه‌های مناسب بستگی به نیازها و زمینه تحقیقات شما دارد.
