معرفی پایگاه اطلاعاتی اسکوپوس Scopus

اسکوپوس چیست؟

اسکوپوس یکی از بزرگ‌ترین پایگاه های چکیده نامه ای  و استنادی، در دنیا، محصول شرکت انتشاراتی الزویر است. این پایگاه اطلاعات مقالات مجلات معتبر که بر اساس کمیته ای در الزویر انتخاب می شوند را شامل می شود. امروز (دسامبر ۲۰۲۴) فراداده های موجود بالغ بر ۹۹ میلیون رکورد اصلی و ۱۹۶,۵۷۹,۶۹۷ secondary documents می شوند. علاوه بر این پایگاه اسکوپوس  دارای بیش از ۵۰ میلیون رکورد اطلاعاتی از پتنت ها و ۲٫۵ میلیون پری پرینت است.

از ویژگی های این پایگاه دارا بودن شاخص های استنادی برای مقالات، مجلات، نویسندگان و دانشگاه ها، است. شاخص هایی همچون h-INDEX ، سایت اسکور  و پلامکس (آلتمتریکس) نیز در اسکوپوس ارائه می شوند. اسکوپوس برای علم سنجی از پایگاه های بسیار مهم محسوب می شود. امسال نیز افزوده شدن دستیار هوش مصنوعی از ویژگی های بسیار مهم دربین پایگاه های اطلاعاتی مشابه بود که توسط اسکوپوس انجام شد.

۲۰ سالگی اسکوپوس: یک نقطه عطف در تاریخ تحقیق و علم

پایگاه اطلاعاتی اسکوپوس از مجموعه پایگاه های استنادی علوم است که در سال ۲۰۰۴ راه اندازی شده و توسط شرکت الزویر منتشر می شود. اسکوپوس پس از Web of scince دومین نمایه استنادیِ بزرگِ علوم محسوب می گردد. منظور از نمایه نامه استنادی علوم، بانک اطلاعاتی است که علاوه بر چکیده مقالات، دارای فهرست رفرنسهای هر مقاله نیز بوده و بدین ترتیب امکان محاسبه تعداد ارجاعات را فراهم می کند.

۳ نوامبر ۲۰۲۴، بیست سال از عرضه اسکوپوس به بازار می‌گذرد. این تاریخ برای ما یک نقطه عطف مهم است و خوشحالیم که این موفقیت را جشن می‌گیریم. اسکوپوس در این دو دهه، نقش حیاتی در توانمندسازی محققان، دانشمندان و نهادهای علمی در سراسر جهان ایفا کرده است. در این مسیر، اسکوپوس همواره در خط مقدم ارتقای کیفیت تحقیقات، تسهیل کشفیات علمی و تقویت همکاری‌های بین‌المللی در عرصه‌های مختلف دانشگاهی قرار داشته است.

چرا اسکوپوس برای شروع پیشنیه یابی مهم است؟

اسکوپوس امکان دستیابی در کمترین زمان ممکن را به اطلاعات معتبر علمی و همچنین متخصصان را برای کاربران خود فراهم می آورد و به وسیله ابزارهای علمی و تحلیلی خود در پیشرفت تحقیقات علمی سهم بسزایی دارد. همچنین با دارا بودن پوشش موضوعی بسیار وسیع خود امکان جستجو در مجلات علمی، کتاب ها، پتنت ها، مجموعه مجلات کنفرانسی را در هر زمینه موضوعی مانند علوم فنی و مهندسی، علوم پزشکی، علوم انسانی و اجتماعی، علوم پایه و هنر را فراهم می آورد. در مجموع این پایگاه اطلاعات بیش از ۲۰۰۰۰ مجله علمی پژوهشی و همچنین ۳۳۰ رشته موضوعی را در خود نمایه کرده است، همچنین امکان جستجو در مقالات پیش چاپ  Article-in-press با بیش از ۲ میلیون رکورد را نیز فراهم کرده است.

اسکوپوس اطلاعات و فراداده های منابع اطلاعاتی منتشر شده از بیش از ۷۰۰۰ ناشر را جمع آوری کرده و داده های آنان را منتشر می نماید. افراد و سازمان های مختلف هر یک به گونه ای از طریق این وب سایت اقدام به رفع نیاز خود می نماید. به عنوان مثال محققان حوزه صنعت با بررسی نوآوری های موجود در بازار معیارهای رقابتی را شناخته و با توجه به پیشرفت صنعت اقدام به ادامه فعالیت خود می نمایند. از سوی دیگر موسسات علمی و دانشگاهی با تامین نیازهای علمی خود از این وب سایت اقدام به همکاری با دانشجویان، محققان و پژوهشگران خود می نمایند. همچنین سازمان های علمی با دریافت رتبه بندی های علمی موجود در این پایگاه می توانند میزان پیشرفت مجموعه خود و سایر مجموعه های مشابه را بررسی نمایند. از سوی دیگر مجموعه های مالی و دولتی برای تهیه برنامه های استراتژیک آینده خود از منابع موجود در این پایگاه بهره برده و به اعتبار و دقت آن اعتماد کافی را داشته باشند.

منابع اطلاعاتی اسکوپوس:

اسکوپوس برای ارائه محتواهای اطلاعاتی خود نیاز به منابع معتبری دارد که فراداده های مورد نیاز خود را به وسیله آنان جمع آوری نماید. هر نوع منبع اطلاعاتی نمی تواند مورد بررسی اسکوپوس قرار بگیرد و تنها منابعی انتخاب می شوند که دارای استانداردهای لازم از سوی اسکوپوس باشند. مجموع منابع محتوای اسکوپوس بالغ بر ۲۰ هزار منبع اطلاعاتی است که بر اساس اصول و استانداردهای اسکوپوس اقدام به نشر مقالات می کنند و هر ساله فهرست این منابع بر اساس پذیرش مجلات جدید و یا حذف یکسری مجلات تغییراتی دارد. این منابع شامل ۵ دسته هستند که عبارتند از:

1. مجلات: بخش عمده ای از محتوای اطلاعاتی اسکوپوس به وسیله مجلاتی تهیه می شود که کاملا مطابق با استانداردهای اسکوپوس مقالات خود را منتشر می نمایند. مجلاتی که تمایل به عضویت در مجموعه اسکوپوس را دارند باید نکات فنی و استانداردها را رعایت کرده و سپس درخواست بررسی خود را ارسال نمایند. سالانه تنها ۳۳ درصد از این مجلات شرایط بررسی توسط اسکوپوس را دارند. در حال حاضر بیش از ۵۵۰۰ عنوان از مجلات عضو مجلات اپن اکسس هستند.
2. مجلات تجاری: این نوع از منابع اطلاعاتی مجلاتی هستند که یک نوع صنعت یا تجارت را تحت پوشش خود داشته و به صورت دوره ای منتشر می شوند. تنها مقالاتی از مجلات تجاری در اسکوپوس قرار دارند که از لحاظ ارتباط علمی مورد بررسی قرار گرفته و مورد تائید قرار گرفته اند مقالات تبلیغاتی و تجاری مورد بررسی اسکوپوس نیستند.
3. سری کتاب ها: این نوع منابع اطلاعاتی شامل یک مجموعه منابع اطلاعاتی هستند که تحت یک عنوان کلی منتشر شده و هر کدام ISBN مخصوص به خود را دارند. سری کتاب های علمی نیز یکی از منابع اطلاعاتی مورد بررسی اسکوپوس هستند که در آنها یک موضوعی علمی توسط چند نویسنده و تحت یک عنوان واحد مورد بررسی قرار می گیرند.
4. کتاب ها: این نوع منابع شامل تک نگاری ها، منابع درسی تحصیلات تکمیلی، منابع مرجع و سایر کتاب های علمی هستند. در حال حاضر بیش از ۲۱۷۰۰۰ عنوان کتاب در اسکوپوس قرار دارد که عمق بسیار زیادی به منابع اطلاعاتی مورد بررسی در رشته های علوم انسانی و علوم اجتماعی می دهد. کتاب ها در دو سطح متن کامل و فصل نمایه می شوند. معیار انتخاب کتاب ها بر اساس ناشران آنها است. هر گاه ناشری مورد تائید اسکوپوس قرار بگیرد تمامی کتاب ها و یا عناوینی که دارای ارتباط علمی و موضوعی مناسب باشند مورد بررسی قرار می گیرند.
5. مطالب کنفرانس ها: مطالب ارائه شده در کنفرانس ها به دو صورت مجموعه مقالات یک کنفرانس مشخص و یا تک مقالات ارائه شده در مجلات گوناگون وارد منابع مورد بررسی اسکوپوس می شوند. اسکوپوس مقالات تمام متن را در مجلات گوناگون مورد بررسی قرار داده و اطلاعاتی آنان را منتشر می نماید.

محتوای اطلاعاتی اسکوپوس: 

منابع اطلاعاتی ارائه شده از سوی اسکوپوس برای کاربران شامل چند نوع است. هر کدام از این منابع کاربران مخصوص به خود را دارا هستند. اسکوپوس با ارائه منابع اطلاعاتی معتبر به کاربران امکان دستیابی آنان را به این منابع فراهم می سازد. منابع اطلاعاتی اسکوپوس عبارتند از:

1. فراداده ها: این نوع از اطلاعات شامل داده هایی در مورد مقالات مجلات و کتابها است، مانند عنوان، نویسنده، سال نشر، حوزه موضوعی، وابستگی سازمانی و مواردی از این قبیل هستند. مجموع فراداده های اسکوپوس در حال حاضر بیش از ۹۳ میلیون رکورد است.
2. رفرنس ها: رفرنس ها Secondary documents یکی از منابع اطلاعاتی بسیار مهم در پیشینه یابی و دنبال کردن ادامه یک پژوهش در سایر پژوهش ها هستند. اسکوپوس بیش از ۱۸۰ میلیون رکورد از رفرنس هایی که با رکوردهای اصلی مرتبط هستند را ارائه می دهد.
3. پتنت ها: پروانه های ثبت اختراع را در سطح دنیا پتنت می نامند. این دسته از منابع اطلاعاتی بسیار مهم بوده و ارائه آنان به محققان حائز اهمیت بسیار است. اسکوپوس در حال حاضر شامل بیش از ۵۰ میلیون رکورد از پتنت ها است.
4. پری پرینت ها: نوع دیگری از اطلاعات علمی پری پتنت ها preprints هستند که در حال حاضر اسکوپوس بیش از ۱٫۹ میلیون رکورد از آنان را ارائه می دهد.

بخش های رایگان اسکوپوس:

اسکوپوس یک پایگاه با دسترسی بسته است که برای ورود به آن حتما نیازمند داشتن دسترسی هستیم. اما بخشی از خدمات آن به صورت رایگان قابل دسترس است، که عبارتند از:

1. مجلات نمایه شده در اسکوپوس sources : کاربران می توانند با مراجعه به این بخش از اسکوپوس، اطلاعات کامل مجلات فعال و غیر فعال به همراه اطلاعات استنادی مجلات، مانند ضریب تأثیر سایت اسکور، چارک مجلات و سایر اطلاعات مهم درباره منابع موجود در این پایگاه را، به صورت رایگان مطالعه نمایند. عنوان منابع، حوزه موضوعی، نقل قول ها و بسیاری اطلاعات دیگر در این بخش وجود دارد. مجموع عناوین موجود در این بخش به بیش از ۴۵۰۰۰ رکورد می رسد. برای آشنایی بیشتر می توانید به سایت اسکور در یابش مراجعه نمایید.
2. اطلاعات نویسندگان: در این قسمت نیز کاربران می توانند با جستجوی نام نویسندگان به اطلاعات مورد نیاز آنها مانند حوزه موضوعی فعالیت، وابستگی سازمانی، تعداد استنادها، شاخص های علم سنجی، اطلاعات مقالات و دیگر موارد به صورت رایگان دسترسی پیدا کنند.

کاربردهای اسکوپوس:

• امکان دسترسی به حجم زیاد داده های اطلاعاتی شامل بیش از ۹۰ میلیون رکورد که بر اساس استانداردهای الزویر در مجلات پذیرفته شده منتشر شده اند.
• امکان جستجوی تاریخچه ی پژوهش
• امکان جستجوی منابع مرتبط
• امکان بررسی عدم تکراری بودن پژوهش
• امکان برررسی و یافتن خلاءهای پژوهشی موجود و جستجوی ایده های جدید
• بررسی مباحث علم سنجی (شاخص ها)
• امکان ردگیری اندیشه ها  (سیر تاریخی مفاهیم)
• بررسی سنجش اعتبار مدارک (در صورت دارا بودن استانداردهای ایندکس کردن منابع)

روش دسترسی به اسکوپوس:

1. استفاده از دسترسی های دانشگاهی و موسسات پژوهشی دارای دسترسی به پلتفرم اسکوپوس که با مراجعه به کتابخانه محل تحصیل امکان پذیر است.
2. خرید اکانت اختصاصی از شرکت های داخلی مانند یابش که  دسترسی مستقیم به اسکوپوس را امکان پذیر می سازد.
3. دسترسی رایگان به اسکوپوس

وب سایت اصلی

Scopus

منبع

https://www.elsevier.com/products/scopus/content

https://www.elsevier.com/products/scopus_Sourced

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1420322/pdf/1742-5581-3-1.pdf

https://web.archive.org/web/20090131155549/http://www.scopus.com//home.url

https://web.archive.org/web/20090117070749/http://www.info.scopus.com/